از آلودگی نوری تا خشک سالی - مجله فوتبال دوستان

رضا ماه منظر| بار ها و بار ها نام آلودگی نوری را از زبان منجمان و حامیان محیط زیست شنیده ایم. شاید تصور ما از این واژه محوشدن ستارگان از آسمان شب باشد یا با کمی پرس وجو متوجه شویم که نور چراغ ها بر مهاجرت پرندگان یا سیکل شب و روز درختان تأثیرگذار باشد، اما فاجعه آلودگی نوری بسیار پیچیده تر از این حرف هاست.

آلودگی نوری (Light pollution) نوعی آلودگی است که به روشن شدن بیش از حد یک محیط -همچون پارک ها، معابر یا حتی جاده ها- بر اثر نور های مصنوعی گفته می گردد. آلودگی نوری باعث کم فروغ شدن ستارگان و اجرام آسمانی در آسمان می گردد و مانند تمام انواع دیگر آلودگی، به محیط زیست نیز آسیب می رساند.

این آسیب در درجه اول باعث انحراف راستا پرندگان در حال کوچ می گردد و باعث می گردد آن ها راه بازگشت به اقامتگاه تابستانه و زمستانه خود را گم نمایند. علت این موضوع اشتباه دریافت نور چراغ ها با نور ستارگان است، چراکه بعضی پرندگان به یاری نور ستارگان راستا خود را می یابند.

از دیگر تأثیرات این آلودگی درخشان می توان به تغییر سیکل فتوسنتز درختان اشاره نمود. درختان با آزادکردن دی اکسیدکربن در تاریکی شب موجب تعادل در ترکیبات شیمیایی و چرخه فتوسنتز درون برگ ها می شوند، اما در صورت حضور نور در تاریکی شب این چرخه معیوب شده و برگ درختان نمی توانند به تعادل شیمیایی خود دست یابند. در نتیجه بازده برگ پایین آمده و در ادامه درخت نیز عمر کوتاه تری خواهد داشت.

بهترین نمونه از چنین پدیده ای را می توان در درختان حاشیه خیابان جست وجو کرد. عموما این درختان به نسبت موارد مشابه خود در مناطق تاریک، عمر کوتاه تری دارند. اما آنچه در این متن بیشتر از همه مورد توجه است، تأثیر آلودگی بر زندگی شبانه روز انسان و محیط زیست در ابعاد بسیار کلان است.

چشم انسان رابط میان ساعت درونی بدن و محیط است. به بیان دیگر در زمان تاریکی، نوری به چشم نمی رسد و مغز تصور می نماید که زمان شب و استراحت فرا رسیده است. پس ترشح هورمون های مرتبط با استراحت و خواب در خون شروع می گردد.

در زمان خواب بدن فرصت خروج سموم درون سلول ها را پیدا می نماید تا بدن در صبح آماده فعالیت و سوخت وساز مجدد باشد. یکی از مهم ترین این هورمون ها ملاتونین نام دارد. اما زمانی که نورپردازی های نامناسب از پنجره خانه شما به محل خواب شما راه پیدا می نمایند، موجب کاهش ترشح ملاتونین در خون تان می شوند.

نتیجه این اتفاق، حس خستگی و کسالت در صبح هنگام است. نور سفید و آبی بیشترین تأثیر را بر کاهش ترشح ملاتونین بر خون دارند و جالب اینجاست که استفاده دیرهنگام از موبایل و تلویزیون بر کاهش ترشح ملاتونین خواهد اضافه کرد.

تأثیرات کوتاه مدت این پدیده، خستگی، عصبانیت، کاهش تمرکز و خواب آلودگی طی روز است. اما در طولانی مدت، باعث افزایش احتمال بروز سرطان سینه در خانم ها و سرطان پروستات در آقایان می گردد. این دو سرطان بعد از سرطان روده و ریه، شایع ترین موارد سرطان در دنیا هستند.

اما می توان به راحتی با استفاده از یک پرده تیره نور واردشده به اتاق را در زمان شب کاهش داد. همچنین یک اپلیکیشن رایگان موبایل به نام Twilight در دسترس است که نور آبی صفحات موبایل را شب هنگام فیلتر می نماید و از تأثیرات سوء استفاده از موبایل در شب می کاهد. ناگفته نماند استفاده از چراغ خواب نیز نمونه ای دیگر از عدم استفاده از مهندسی نور در محیط زندگی ماست.

چراغ خواب علاوه بر افزایش مصرف انرژی موجب فریب مغز در زمان خواب می گردد. نور ضعیفی که هنگام خواب از پلک ما عبور می نماید باعث می گردد ساعت درونی بدن تصور کند که خواب ما یک چرت روزانه و کوتاه مدت است. بر همین اساس ترشح هورمون های مرتبط با زمان خواب را نیز کاهش می دهد و حتی متوقف می نماید. با این حال صدمات ناشی از آلودگی نوری به اینجا منتهی نمی گردد.

در نگاه اول روشن بودن معابر شاید بسیار جذاب باشد. دیده شدن نور چراغ ها از فواصل بسیار دور یا از ارتفاعات پیرامون شهر ها ممکن است چشم نواز به نظر برسد و حتی نمادی از پیشرفت باشد. این اشتباه، جنایت بشریت در حق محیط زیست است.

استفاده از پوشش نامناسب روی چراغ های معابر، باعث هدررفتن نور چراغ ها به آسمان می گردد. چراغ هایی که فاقد پوشش مناسب هستند، در عمل 50 درصد از نور را به آسمان می فرستند؛ بدون هیچ گونه فایده ای. بخشی از 50 درصد باقی مانده نور نیز در برخورد با ستون چراغ باعث ایجاد سایه می گردد و چیزی حدود 10 تا 15 درصد نور نیز به این شکل تلف می گردد.

پس از صددرصد نور تولیدشده توسط چراغ، تنها 40 درصد مورد استفاده قرار می گیرد. در نتیجه برای روشن کردن معابر و پارک ها به اندازه مطلوب، به ناچار تعداد چراغ ها باید به بیش از دو برابر افزایش یابد و متعاقبا مصرف انرژی برق نیز به همین مقدار بیشتر می گردد.

چیزی که این بحران را دوچندان می نماید استفاده بعضی افراد از نورپردازی برای جذاب نشان دادن ساختمان است. نما های نور در سمت بیرونی خانه ها موجب افزایش مصرف انرژی و البته تشدید آلودگی نوری می گردد و علاوه بر تأثیرات سوئی که پیش تر به آن ها اشاره شد، به ناچار سبب افزایش فعالیت بیشتر توربین های سد ها نیز می گردد، چراکه برای تأمین این میزان انرژی باید بیش از پیش از ذخایر آب پشت سد ها بهره ببرند.

نتیجه این فرایند کاهش حجم آب ذخیره شده در پشت سدهاست. این یک حقیقت است که نورپردازی نامناسب و افراط در مصرف انرژی برق با هدف زیباسازی شهر ها و روستا ها می تواند بر کاهش ذخایر آب تأثیر مستقیم بگذارد. زمانی که می توانیم با استفاده از پوشش های مناسب چراغ و همچنین خاموشی نورپرداز های بی فایده به افزایش ذخایر آب یاری کنیم، چه دلیلی وجو دارد که از این عمل سر باز زنیم؟

در مادی ترین نگاه، استفاده از یک کاسه چراغ به کاهش هزینه برق منجر می گردد و این حداقل فایده آن است. اما در نگاه گسترده درمی یابیم که یک تغییر ساده در محیط زندگی ما، می تواند تأثیری بسیار عمیقی بر سلامت، محیط زیست و حتی آینده فرزندان مان داشته باشد.

امید است که روزی مسئولان شهرسازی و کسانی که مرتبط با نورپردازی در شهر ها هستند، به مهندسی نور و سلامت نور توجه داشته باشند و علاوه بر توجه به مسائل زیست محیطی، به تأثیر آلودگی نوری در زندگی روزمره نیز توجه نمایند. پس بیایید با کاهش آلودگی نوری در حفظ ذخایر آب ایران و دنیا کوشا باشیم و این فرهنگ را در شهر ها و روستا های محل زندگی خود گسترش دهیم.