روابط ایران و چین؛ فرصت های تفاهم نامه 25 ساله
به گزارش مجله فوتبال دوستان، ایران و چین در طول سال های گذشته هیچ گاه روابط راهبردی با یکدیگر نداشته اند و حالا به نظر می رسد تصویب پیش نویس تفاهم نامه 25 ساله بین 2 کشور در ایران جبران گامی عظیم به این سمت و سو است.
با ما همراه باشید و با تور چین از شگفت انگیزترین کشور دنیا دیدن کنید بر روی دیوار چین سلفی بگیرید، از قصر ممنوعه دیدن کنید و در خیابان شانگهای پیشرفته ترین آسیا قدم بزنید.
گروه بین الملل خبرنگاران - مهدی پورصفا: در اسطوره ها و داستان های ایرانی نام چین همواره تداعی نماینده سرزمین های دوردست بوده است. جایی در آخر جهان و پر از توصیفات عجیب و غریب که جاده طویل ابریشم از آن آغاز می شود و می توان سراغ زیباترین پارچه و مصنوعات را از آن گرفت.
آشنایی با چین به لطف گسترش مراودات گسترده تجاری و فرا رسیدن عصر انفجار اطلاعات، افزایش چشمگیری یافته و دیگر کسی انتظار ندارد که در آخر جهان اژدهایی در کمین جهان نشسته باشد. با این حال این شناخت بعضاً همچنان مبهم و نامشخص است و شاید یکی از مهم ترین دلایل آن، نبود اشتراک زبانی باشد. از سوی دیگر بخش مهمی از اطلاعاتی که از این کشور به جامعه ایرانی می رسد به وسیله رسانه های غربی بوده و طبیعی است که در چنین حالتی بخش مهمی از اخبار به صورت کانالیزه به جامعه ایرانی می رسد.
بازتاب این ناآگاهی را می توان به خوبی در طبقه نخبگان و حتی سیاستمداران ایرانی نیز مشاهده کرد. بر خلاف آمریکا و اروپا که از 200 سال گذشته به صورت مستقیم با چین و جامعه این کشور در رفت و آمد بوده اند، جامعه نخبگانی ایران تنها از سال های انتهایی قرن بیستم است که آغاز به آشنایی سطحی با این قطب مهم قرن 21 نموده است.
عمده همکاری های ایران و چین تا قبل از این محدود به بعضی معاملات تسلیحاتی و نفتی و رفت و آمدهای دیپلماتیک می شده است. طبیعی است که با چنین شناخت محدودی درصد سوءتفاهم ها و قضاوت های سطحی نیز به شدت بالا برود. یکی از همین قضاوت ها که هنوز هم رگه هایی از آن در جامعه ایرانی به چشم می خورد، این است که چین تنها تولیدنماینده محصولات درجه 3 است. از سوی دیگر در کنار این عدم شناخت، تحصیل بخشی از نخبگان در دانشگاه های غربی سبب شده تا این نگاه منفی تقویت شود.
اما واقعاً ایران و چین در چه موقعیتی نسبت به هم قرار دارند و آنچه این روزها در قالب تصویب قرارداد همکاری 25 ساله بین ایران و چین تبدیل به تیتر یک روزنامه ها شد، چقدر به واقعیت نزدیک است؟
سطح روابط ایران و چین در چه حدی بوده است؟
نکته اول در خصوص روابط ایران و چین این است که سطح تعهدات دوجانبه هیچ گاه تا به امروز به یک سطح راهبردی نرسیده است. در حقیقت، رابطه دو کشور بیشتر بر اساس معاملات کوتاه مدت تجاری بر اساس خرید نفت و فروش کالاهای ساخته شده از سوی چین شکل گرفته بود.
برای اینکه بتوان مقایسه درستی از سطح این روابط داشت کافی است نگاهی به کشور همسایه یعنی پاکستان بیندازیم. چین و پاکستان در ابتدای دهه 90 میلادی یعنی 30 سال پیش، قرار داد لغو ویزا را بین دو کشور نهایی کردند. یک تفاهم نامه برای تجارت آزاد دو کشور امضا نموده و بعد، آن را با یک سوآپ ارزی دو طرفه برای تجارت دوجانبه تکمیل کردند.
علاوه بر این، چین میلیاردها دلار وام ارزان قیمت را در اختیار پاکستان قرار داده و یکی از عظیمترین پروژه های طرح جهانی یک جاده-یک کمربند یعنی عظیمراه کاشغر-گوادر در حال ساخت در این کشور است. بر طبق ارزیابی های انجام شده، تکمیل این پروژه نزدیک به 53 میلیارد دلار هزینه در برخواهد داشت.
در طرف مقابل، نگاه به مراودات ایران و چین نشان می دهد که هیچ طرحی برای سرمایه گذاری دوجانبه بین دو کشور انجام نشده است. در حالی که کشوری همانند عربستان سعودی، توانسته با تعریف سرمایه گذاری های دو جانبه در میدان ها و پالایشگاه های نفتی، میزان صادرات خود را به این کشور به 1.8 میلیون بشکه در روز برساند. این در حالی است که ایران، تنها به صادرات نفت خام، آن هم در قالب فروش به شرکت های چینی بسنده نموده است.
البته قراردادهای سرمایه گذاری مشترکی برای توسعه میدان یادآوران بین دو کشور امضا شده بود که به طرز عجیبی بعد از امضای برجام اغلب آن ها لغو شدند و تمام توان وزارت نفت بر روی شرکت های نفتی غربی متمرکز شد.
البته در طول دو سال گذشته و به رغم فشارهای آمریکا و تحریم چند شرکت چینی این کشور همچنان به خرید نفت خود از ایران در سطح 300 تا 500 هزار بشکه ادامه داده که اغلب در قالب باز پرداخت سرمایه گذاری های سابق چین بوده است.
طبیعی است که در چنین شرایطی نمی توان انتظاری از طرف مقابل برای ادامه روابط مالی در شرایط تحریم های گسترده آمریکایی ها داشت. ایران و چین در شرایط فعلی نه طرح گسترده ای در حوزه سرمایه گذاری دارند و نه حتی ملزومات اولیه برای تسهیل روابط دوجانبه پولی را بین دو کشور رعایت نموده اند.
از این رو با در نظر دریافت موارد فوق، ایران نه تنها از سایر کشورها در این زمینه جلوتر نیست بلکه تقریباً در رده های آخر واقع شده است. امروز نه تنها کشورهای آسیایی و آفریقایی بلکه کشورهای اروپایی همچون ایتالیا با وجود بعضی ملاحظات امنیتی به دلیل حضور پایگاه های ناتو به دنبال جذب سرمایه گذاری خارجی چینی ها هستند. البته مدل سرمایه گذاری چینی ها نیز بسته به کشور و شرایط آن متفاوت است.
به این ترتیب اگر واقعاً تفاهم نامه ای برای برنامه 25 ساله بین ایران و چین امضا شود، تازه جهتی آغاز شده که بسیاری از کشورها مدت ها قبل آن را آغاز نموده اند و این فقط ایران است که در برهه هایی، تخم مرغ های خود را در سبد غرب قرار داده است.
اهمیت این تفاهم نامه وقتی در چارچوب رویکرد نگاه به شرق مورد آنالیز قرار گیرد بیشتر خواهد بود. پس از برجام و بالاخص پس از خروج ایالات متحده آمریکا از آن تقریبا روشن شد که هیچ حسن نیتی را از سمت طرف غربی در روابط با ایران نمی توان انتظار داشت. حتی کسانی که روزگاری بی پرده از توافق هسته ای ایران و 1+5 دفاع می کردند به رفتار شدیدا ضدایرانی آمریکا در سه سال اخیر اذعان دارند اما اعتراف مهم تر آنها این است که کشورهای اروپایی نیز پس از خروج آمریکا از برجام نشان دادند که نه توان مقابله با خواست آمریکا را دارند و نه عزم و اراده ای برای ایجاد این توان. به دیگرسخن، غرب آن قدر برای روابط با ایران اهمیت قائل نبود و آن قدر در قبال ایران حسن نیت نداشت که کوششی برای حفظ منافع ایران در چارچوب توافقی که خود روزگاری از آن به عنوان موفقیتی عظیم یاد می کرد هم صورت نداد.
رویکرد نگاه به شرق از یکسو پاسخی به این عدم حسن نیت است که تفاهم درازمدت راهبردی با چین می تواند بخشی از آن باشد و از سوی دیگر محملی است برای حفظ منافع ملی ایران و مقابله با تحریم هایی که کشورهای غربی عامل آنها هستند.
الگویی تکراری برای آشفته کردن افکار عمومی
یکی دیگر از نکات جالب در خصوص روابط ایران و چین، حساسیت عجیب آمریکایی ها در این باره است. طبیعی است که توسعه روابط چین و ایران به هیچ عنوان خوشایند واشنگتن نیست اما موضع گیری های شاذ عقبه رسانه ای غرب در خصوص خبر تصویب پیش نویس تفاهم نامه 25 ساله ایران و غرب، مورد دیگری را در اذهان زنده می نماید و آن هم همکاری ایران و روسیه در جریان نبرد با ترورریست های تکفیری در سوریه بود.
در ماجرای فرود و سوخت گیری بمب افکن توپولف- 22 ام روسی در پایگاه شهید شاهرخی همدان برای بمباران تروریست ها در سوریه نیز ناگهان یک جنجال گسترده خبری با حمایت رسانه های خارجی و بعضی از رسانه های داخلی برپا شد. اعتراضاتی که عمدتاً ناشی از کم اطلاعی درباره وظایف و اختیارات شورای عالی امنیت ملی است. جالب این است که جان کری وزیر خارجه وقت آمریکا ضمن اعلام خطر درباره چنین تحرکاتی، از ضرورت تحریک احساسات ملی ایرانیان در مقابل گسترش روابط دوطرفه ایران و روسیه سخن می گوید.
حال سؤال این است که چرا وزیر امور خارجه آمریکا باید از گسترش روابط ایران و روسیه احساس خطر کند و از تحریک احساسات ملی ایرانی ها سخن بگوید؟
اکنون و در خصوص روابط ایران و چین هم دقیقاً همین الگو در حال تکرار است، در حالی که این تفاهم نامه که بر اساس بیانیه مشترک رؤسای جمهور دو کشور در سال 2016 میلادی تنظیم شده تازه در مراحل آنالیز اولیه بین دو کشور واقع شده است، اخباری در خصوص سرمایه گذاری 400 میلیارد دلاری چینی ها در ایران و یا امضای تفاهم نامه محرمانه بین دو کشور برای فروش نفت و حتی واگذاری جزیره کیش به چینی ها مطرح می شود! این در حالی است که هیچ منبع رسمی و حتی غیررسمی معتبری چنین اخباری را تأیید ننموده و عمده آن نیز به یک خبر مبهم از سوی یک سایت انگلیسی با نام پترولیوم اکونومیست و بازنشر آن از سوی رسانه های انگلوفیل باز می شود.
جالب اینجاست که یک سال پیش نیز هنگام انتشار این خبر بعضی از چهره های مالی ایرانی به نقل سریع آن پرداختند که در نهایت نادرستی آن روشن شد.
می توان تئوری ها مختلفی را درباره باز انتشار این خبر عنوان کرد اما شاید آنچه بیش از همه به ذهن می رسد، نوعی آشوب ذهنی درباره چرخش تدریجی ایران به سمت شرق و به خصوص چین باشد.
چرا ایران شرق را انتخاب خواهد نمود؟
در جهانی بعد از کرونا باید بین چین و آمریکا یک طرف را انتخاب کرد. این سخن وزیر امور خارجه هند در خصوص دلایل نزدیک شدن این کشور به آمریکا در پی درگیری های مرزی با پکن است. طبیعی است که به دلیل ماهیت نه شرقی و نه غربی نظام جمهوری اسلامی ایران، انتظار حل شدن ایران در یکی از دو طرف غیرواقع بینانه است. با این حال روشن است که ظرفیت های گسترش روابط بین ایران و چین بسیار بیشتر از طرف غربی به خصوص آمریکایی هاست.
ایران به صورت بالقوه این توانایی را دارد که جریان انرژی به سمت شرق را با همکاری چینی ها تضمین کند چنان که برای اولین بار یک مانور سه جانبه بین ایران، چین و روسیه در بندر چابهار برگزار گردید. علاوه بر این، ایران همانند چین در خصوص عدم دخالت قدرت های عظیم در امور داخلی کشورها هم نظر و خواستار به وجود آمدن نوعی از نظام چندقطبی در جهان است. کنار گذاشتن تمام قطعات این پازل نشان می دهد که جهت گیری حرکت ایران به سمت شرق کاملاً درست و بجا بوده است.
یکی از ثمرات رسیدن به این واقعیت، حمایت قاطع چین از ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد و آژانس بین المللی انرژی اتمی است. در سنوات قبلی، مواضع چین تا این حد روشن نبود. دلیل آن هم صندلی پایین تر روسیه و چین در سلسله مراتب مالی بین کشورها بود. در آن موقع چین همچنان در ابتدای رشد مالی خود قرار داشت و روسیه هم با مسائل فراوان مالی از جمله بحران کاهش ارزش پول روبرو بود اما حالا چین و روسیه با تمام قدرت در برابر کوشش آمریکا برای بازگشت تحریم ها مقاومت می نمایند.
البته تمام این ها در صورتی به یک نتیجه درست و قابل برداشت برای سیاست خارجی می رسد که برنامه مدون و درستی برای توسعه روابط وجود داشته باشد و این حلقه مفقوده چیزی جز همین تفاهم نامه 25 ساله برای گسترش روابط نیست.
تغییری که شاید برای بعضی سخت باشد
تغییر، همواره سخت و گاهی عذاب آور است. این نه فقط برای انسان ها بلکه برای سیستم ها نیز صدق می نماید. طبیعی است که تغییر جهت گیری ایران از غرب به سمت شرق برای بدنه بعضاً غرب گرای اقتصاد و بوروکراسی ایران، کمی سخت باشد. با این حال صرف نظر از بعضی نقدها هیجانی این جهت برای ایران اجتناب ناپذیر است البته در این میان نه قرار است که ایران تبدیل به مستعمره چینی ها شود و نه نیروهای نظامی در کشور ما استقرار پیدا نمایند.
تفاهم نامه 25 سال همکاری بین دو کشور، جهتی است که خیلی از کشورها قبل از ایران آن را آغاز نموده و تهران و پکن بعد از مدت ها تأخیر به ضرورت اجرای آن رسیده اند.
منبع: خبرگزاری فارس