یلدا سرانجام سکوت شب تا طلوع روشنایی - مجله فوتبال دوستان

قرن هاست ایرانیان، آغاز زمستان را که برابر با شامگاه سی ام آذرماه و بامداد یکم دی ماه است، به نام شب یلدا یا شب چله بزرگ می شناسند. شب یلدا از دید مردم روزگار کهن مظهر غلبه بر تاریکی و تباهی بر روشنایی بود چراکه فردای آن، خورشید به عنوان نماد روشنایی، دوباره متولد می شود. فردای شب یلدا برای مردم بسیار عزیز به حساب می آمد تا آن جا که سعی می کردند کار خطایی نکنند و برای آن که در امور کاسبی شان مجبور به تقلب و نیرنگ نشوند در دکان های خود را می بستند و در کل آن روز را تعطیل می کردند؛ رسمی که امروزه حتی نشانه های کم رنگی از آن را نمی توان دید. شب یلدا از ایران باستان گرفته شده است تا آن جا که قدمت آن را بیش از 3 هزار سال می دانند. قدما آن را برعکس این دوران شبی شوم و نامبارک می دانستند که علتش تعیین نیست. شعرا روز هجران و زلف یار را از حیث سیاهی و درازی به آن تشبیه می کردند.

علی اکبر دهخدا مراسم شب یلدا را این گونه تعریف می کند: شب چله بلندترین شب سال است که ایرانیان آن را از دیرباز مبارک می دانستند و با گرد آمدن دور آتش با پایکوبی و پایکوبی این شب را جشن می گرفتند. آن گاه سفره ای بزرگ پهن می کردند و روی آن آتشدان، عطردان و خوراکی های گوناگون از جمله میوه و خوراکی های فصلی، نان، شیرینی، حلوا و گوشت قربانی می گذاشتند.

در این شب مردم تهران و سایر شهرستان ها به تفریح و سرگرمی های مختلفی می پرداختند. بیشترا به قهوه خانه ها می رفتند و با گفته نقالان و تردستی شعبده بازان و تردستی ها خود را سرگرم می کردند. قهوه خانه ها در این شب تا دیرگاه و حتی تا صبح باز بودند و از مشتریان خود پذیرایی می کردند. مردها همان جا شام می خوردند و به تماشای بر آمدن آفتاب می نشستند و قصه ها می گفتند و از دیوان سعدی، حافظ، مولانا و شاهنامه روخوانی می کردند. اما بیشتر ایرانیان در خانه های دوستان و خویشان گرد می آمدند و در آن جا مجالس مشاعره و معماگویی تشکیل می دادند.

طبقات اعیان و اشراف طهران نیز برای خود مجالسی داشتند. آن ها چراغ های لاله خود را روشن می کردند و به خانه یکدیگر می رفتند و افراد دلقک و شعبده باز را دعوت می کردند تا آن ها را سرگرم کنند. در واقع این شب نزد ایرانیان نمادی از برکت، تندرستی و شادمانی بود که خویشان و همسایه های خود را دعوت می کردند و بساط سور و سات از شیرینی و میوه هایی چون هندوانه، انار وخربزه فراهم می کردند و به خوش گذرانی و شب زنده داری می پرداختند.

هندوانه را از این جهت بر سفره می گذاشتند که به دلیل کروی بودن این میوه نمادی از خورشید باشد و انار نیز سمبلی از زایش به حساب می آمد که با شکستن آن شادی را برای زندگی افرادی که دور سفره نشسته بودند، به ارمغان می آورد. ناگفته نماند که بیشتر میوه های شب چله پردانه بودند که به نوعی از آن به نام جادوی سرایتی نام می بردند که انسان ها با توسل به برکت خیزی و پردانه بودن آن ها، خودشان را مانند آن ها برکت خیز می کنند. همچنین انار و هندوانه با رنگ سرخشان کنندگانی از خورشیدند در تاریکی شب.

ناصر نجمی در کتاب طهران عهد ناصری می نویسد: در این شب مردان مذهبی و روحانیون بر فراز بام های خانه ها می رفتند و تا دمیدن سپیده دم اشعار مذهبی می خواندند و دعا می کردند و دست به مناجات برمی داشتند. در بسیاری از محلات بر روی بام ها و چهارطاقی مخصوص، شب خوان ها وجود داشتند و همگی نماز می خواندند و فارغ از آب و جاروی جلوی خانه که می گفتند هر کس چهل روز پیش از طلوع آفتاب این کار را بکند خدمت حضرت خضر می رسد و هر حاجتی از او بخواهد جامه عمل خواهد پوشید، به خانه برمی گشتند و بعد به صرف صبحانه که عبارت بود از چای، چای دارچین، شیرچای، کله پاچه، عدس پخته، حلیم، آب لبو و لبو می پرداختند.

منبع: شهرنوشت