چگونه جای خالی را با کتاب مناسب پر کنیم؟ ، نگاه مناسبتی، تشریفاتی به فرهنگ کتابخوانی - مجله فوتبال دوستان

گروه فرهنگ و هنر خبرنگاران؛ شادی رضایی؛ معرفی 600 نویسنده و کتاب هایشان در سطح شهر تهران در قالب بیلبورد، آمادگی دستگاه های فرهنگی ازجمله خانه کتاب و ادبیات ایران و نهاد کتابخانه های عمومی کشور برای هفته کتاب و افتتاح دهمین فروشگاه کتابشهر ایران،بازدید وزیر ارشاد از کتابفروشی های تهران همزمان با هفته کتاب و امثالهم عناوین بخشی از برنامه هایی است که به مناسبت 29 امین هفته کتاب و کتابخوانی به وقوع پیوست.

کتابخوانی تشریفاتی

24 امین روز از آبان ماه تقویم هرسال با عنوان روز کتابخوانی شناخته می شود و خواسته ناخواسته اتفاقات و رخدادهایی را خواهیم داشت که مختص این ایام خواهد بود.

امسال اما همه چیز از شعارجای خالی را با کتاب مناسب پر کنیم شروع شد و ارگان ها و نهاد های فرهنگی با ادعای متفاوت بودن برنامه های امسال همان اقدامات همیشگی را پشت سر هم قطار کردند و امسال را متفاوت از هرسال برشمردند.

اما مسئله این است که کمیت و کیفیت برنامه های اجرا شده در بهبود و ارتقای فضای کتابخوانی موثر بوده اند و چند درصد از جامعه را مخاطب و هدف خود قرار داده اند؟

چند درصد از مردم از این برنامه ها مطلع می شوند و یا اصلا اهمیت خاصی به رویدادهای ذکر شده می دهند؟

افرادی که مخاطب ثابت کتاب هستند غالبا بین این هفته و هفته های دیگر سال تفاوتی قائل نمی شوند، اما تلاش می کنند با بهره بردن از تخفیفات این روزها نیاز های کتابخوانی خود را تامین کنند و کتاب های نسبتا گران تر را با قیمت مناسب تری به قفسه کتاب های خود دعوت کنند.

بنابراین سوال مهم تری که مطرح می شود این است که اساسا ضرورت وجود روز کتابخوانی و اقدامات موثری که در راستای آن انجام می شود،چه مواردی هستند؟ آیا روز کتابخوانی صرفا یک مناسبت است و نگاهی که به آن هست یک نگاه تشریفاتی است؟ یا برنامه ریزی و اهدافی بلندمدت برای برنامه های مشابه و کلیشه ای هرساله این هفته وجود دارد؟

حامد صلاحی سردبیر خبرگزاری کتاب ایران دراین خصوص در مصاحبه با خبرنگاران گفت:به هرحال فرهنگ مقوله ای نیست که در چهارچوب مناسبت خاص بگنجد و محدود شود؛ چراکه یک جریان جاری است و نمی شود یک برش یا برهه از زمان را برداشت و به آن پرداخت و به پس و پیش آن پرداخته نشود. بنابراین این فرمایش شما از این جهت درست است اما نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که فرهنگ و خصوصا کتاب و ادبیات مقوله مهمی است که باید در همه ادوار به آن توجه شود؛ اما نکته مثبتی که وجود دارد این است که یکسری مناسبت وجود دارد که می توان در آن زمان ها بیش از پیش به آن پرداخت؛ به هرحال چه ایرادی دارد اگر ما 10روز نمایشگاه کتاب بگذاریم و جشن ملی برای کتاب داشته باشیم.

کلیشه فرهنگی

طبق نتایج آمارگیری مرکز آمار ایران در سال 1399، سرانه مطالعه ایرانی های 15 سال به بالا در روز حدود 16 دقیقه و 32 ثانیه برآورد شده است. این تحقیق در چارچوب طرح آمارگیری از فرهنگ رفتاری خانوار اجرا شده.

پس از این و حتی در ایام پاندمی کرونا هم که بسیاری از مردم کتاب را با وجود مهجوریت همیشگی برای گذران وقت انتخاب کردند هیچ آمارگیری جدیدی در خصوص اطلاع از شرایط سرانه مطالعه فعلی کشور انجام نشد و عملا آمار دقیق و به روزی از این موضوع در دست نیست و همین امر موجب می شود تحلیل درستی از اوضاع فرهنگی و مطالعاتی کشور شکل نگیرد و در نتیجه نمیتوان ادعا کرد که مردم کتابخوانی داریم یا خیر.

به همین دلیل در نهایت امر متوجه این موضوع نمی شویم که چند درصد از مردم جامعه ما مخاطب طرح ها و موضوعات مرتبط با روز و هفته کتابخوانی هستند.

بررسی مقدار فروش کتابفروشی ها هم معیار مناسبی برای سنجش این موضوع نخواهد بود چرا که فاکتور های مختلفی مانند آمار امانات کتابخانه های عمومی و موارد مشابه آن در خروجی خالص این آمار ها تاثیرگذار اند.

بنابراین حتی با نظر گرفتن اینکه مردم کتابخوانی داریم این مسئله قابل بحث است که اقدامات وزارت ارشاد اسلامی به عنوان متولی این امر تا چه حد کارآمد بوده است و چه تاثیری بر سرانه مطالعه داشته؟

صلاحی، سردبیر خبرگزاری کتاب ایران،با تاکید بر اهمیت وجود این روز و حتی اجرای برنامه های مشابه سال های پیش در مصاحبه با خبرنگاران بیان نمود:ما یکسری برنامه در طول سال از سمت وزارت ارشاد داریم مثل طرح های فصلی خانه کتاب و وقتی یک مقدار زمان می گذرد، اتفاق ملی مثل هفته کتاب و نمایشگاه های کتاب شروع می شود. در شرایط فعلی هم این مسئله به هفته کتابخوانی محدود نخواهد ماند؛ چون در برخی از استان ها، با توضیح مدیرکل استان مشخص شد که برخی برنامه ها بعضا حالت تاسیسی دارد و این رویکرد می تواند اتفاق خوبی باشد و امیدوار باشیم که در ادامه و بعد از هفته کتاب هم پویش ها ادامه داده شود.

آنچه واضح است این است که عوامل مختلفی در مقدار سرانه مطالعه جامعه تاثیرگذارند.از جمله این موارد می توان به قیمت کتاب که شامل گرانی کاغذ و نهایتا کتاب می شود، شبکه های مجازی با تغییر ضائقه مخاطب از فرهنگ مکتوب به شفاهی، آموزش و پرورش با سیستم معیوب آموزشی و تربیتی، خانواده و نبود فرهنگ سازی مناسب رسانه ای اشاره کرد.

بسته پیشنهادی کتابخوانی

با وجود غریبه بودن انسان ایرانی از ادبیات و مطالعه مستمر، نویسندگان برجسته ای در تاریخ ادبیات ما قلم زدند که متاسفانه مورد کم لطفی غالب جامعه قرار گرفتند و عده نه چندان کمی با شنیدن نامشان هیچ جمله، عبارت یا حتی نام کتابی در ذهنشان نقش نمی بندد.

همچنین ضائقه انسان امروز برای مطالعه کتاب های سطحی با موضوعات زرد از نگاه کسی پوشیده نیست و لیست پرفروش های ماهانه و هفتگی ناشرین مختلف تاییدی بر این ادعاست، اما همین انسان اگر خوراک ادبی خوبی را دریافت کند باز هم به فرایند زیست بدون مطالعه یا مطالعه سطحی خود ادامه می دهد؟

مسئله دیگری هم که در فضای فرهنگی کتاب جایگاه ویژه اما کم پرداختی را به خود اختصاص می دهد بحث نقد ادبی درست است. موردی که برخلاف اهمیتش غالبا نادیده گرفته می شود و شاید حتی دید و دانش کافی نسبت به آن در دست نیست و همین امر موجب مغفول ماندن آن در فرایند ادبی ما می شود.

حامد صلاحی سردبیر خبرگزاری کتاب ایران در مصاحبه با خبرنگاران، بخشی از این امر را به تغییر سبک زندگی دانست واظهار داشت:نمی توان همه موارد را متوجه ادبیات دانست اما اگر در نظر بگیریم که ادبیات خوب در وهله اول باید تولید شود و در وهله بعدی می بایست ترویج شود؛ ما حتی اگر این بخش را به خوبی انجام دهیم باز یک نکته دیگر هم باقی می ماند و آن اینکه سبک زندگی مردم تغییر کرده و از مکتوب به آنلاین و حتی به مطالعه در فضای مجازی تبدیل شده؛ به عبارتی باید مجموع شرایط را دید.

جای خالی توجه به مطالعه در سیاست گذاری فرهنگی

در یک نگاه اجمالی به بخش های مختلف فرهنگی جامعه متوجه می شویم در معنای عام فرهنگ و هنر دغدغه و مسئله اصلی نظام حاکمیتی و سیاست گذاری کشور نبوده و همین امر به خودی خود موجب می شود در برهه های زمانی مختلف و در ابعاد گوناگون کمتر نگاه جامع و سازنده به این بخش داشت و غالبا آن را در مناسب ها و اقدامات کوتاه مدت خلاصه می کنند. با وجود اینکه مقوله فرهنگ نیاز به کارکرد بلندمدت و مستمر داشته و در یک مناسبت و منظومه زمانی خاصی نمی گنجد.

بر همین اساس انتظار می رود با تغییر نگرش نسبت به حوزه فرهنگ و توجه به اینکه ریشه حل بسیاری از مسائل در گره های باز نشده فرهنگی جامعه است کم کم به سمت نگاه موثر به مقوله فرهنگ حرکت کنیم و ارزش والاتری برای آن در میان سیاست گذاری های جامعه قرار دهیم.

امید است با اجرای سیاست گذاری های درست و قرار دادن فرهنگ در جایگاه مناسب خود در لیست مسائل مهم حاکمیتی و انجام اقداماتی سازنده در راستای ارائه خوراک ادبی مناسب در جهت هرچه بهتر شدن شرایط این حوزه گام برداشته و اتوپیای ادبی را در نوع خود رقم بزنیم.