کشف عظیم ترین گورستان باستانی در دنا - مجله فوتبال دوستان

این کندوکاوها برای نخستین بار گورستانی متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد را در منطقه کوهستانی زاگرس جنوبی در کهگیلویه و بویراحمد، پیش پای باستان شناسان گذاشت. در سه فصل کاوش بیش از 300 شی شاخص متعلق به چند تمدن مهم ایران در این گورستان کشف شده اما سیامک سرلک معاون پژوهشکده باستان شناسی کشور به ایران می گوید: برای خوانش آنچه در گورستان عیلامی سادات محمودی قرار گرفته است احتیاج به 40 تا 50 فصل کاوش است. با توجه به کمبود اعتبار در هر سال یک فصل کاوش انجام می گیرد.

اگر اعتبار بیشتری به کاوش های خرسان داده نگردد، خوانش نخستین سایت عیلامی زاگرس جنوبی 5 سال زمان می برد. سرلک می گوید: تا زمان بیرون کشیدن تمام اطلاعات گورستان اجازه هیچ فعالیتی در آن داده نمی گردد.

باستان شناسان هرچه جلوتر می فرایند و لایه لایه خاک را کنار می زنند، وسعت گورستان هم عظیم تر می گردد. آنها احتمال می دهند به عظیم ترین گورستان باستانی کشور رسیده باشند. رودخانه خرسان، گورستان را دو نیم نموده و بخشی از آن هم زیر چند روستا دفن است.

گورستان های تاریخی و باستانی مهم ترین یافته های باستان شناسی را در خود دارد. در سادات محمودی نیز باستان شناسان با کنار زدن گرد و غبار های چندین هزارساله تصویری از انسان کوچ رو در این منطقه را پیش روی انسان معاصر می گذارند؛ انسانی کوچ رو که با مهم ترین تمدن شناخته شده در چهارگوشه شرق باستان ارتباط دارد.

رضا ناصری، سرپرست کاوش های نجات بخشی سادات محمودی می گوید: در این گورستان با مردمی کوچ رو در 4500 سال پیش رو به رو شدیم که حلقه ارتباط شرق ایران باستان با غرب بوده اند. تاج سد خرسان در چهارمحال و بختکمک قرار گرفته است و حوضه آبریز آن در کهگیلویه و بویراحمد. همین جایی که بهت را به پهنه سیمای هیأت کاوش باستان شناسی نشانده است.

حمیده چوبک، رئیس سابق پژوهشکده باستان شناسی سال 95 تعداد محوطه های باستانی تاریخی سادات محمودی را 29 محوطه باستانی اعلام نمود اما در ادامه، کاوش ها محوطه های بیشتری را پیش پای باستان شناسان گذاشت.

به گفته ناصری، هیات باستان شناسی وارد داستان مردمی شده که 2 هزار سال تدفین مداوم را در این گورستان رقم زده اند. آن ها از هزاره سوم پیش از میلاد (2500ق م) تا 550 قبل از میلاد در این منطقه زیسته و با عراق(بین النهرین) آن روز ارتباط تجاری برقرار نموده اند.

کوچ رویانی که استقرارشان از دوره عیلامی در این منطقه شروع می گردد و تا آستانه ظهور هخامنشی ها ادامه دارد. ناصری درباره اهمیت این سایت باستانی می گوید: در این گورستان از 2500 قبل از میلاد تا 550 پیش از میلاد توالی تاریخی وجود دارد.

تاریخ سکونت انسانی در این منطقه از عیلام قدیم، میانی تا جدید ادامه می یابد. باستان شناسان در کاوش های سادات محمودی به سه نوع ساختار گور می رسند. ناصری می گوید: گورهای جناقی شکل که به آن خرپشته هم می گویند، گورهای چهار چینه سنگی (مستطیل مربع) و گور خُمره هایی که بچه ها را در درون آن دفن می نموده اند. نوع تدفین گورها نیز به صورت جنینی است. در تدفین جنینی دست ها و پاهای متوفی کاملا جمع می گردد. درست مثل جنینی که در رحم مادر قرار گرفته است.

باستان شناسان به یک گور دسته جمعی 7 نفره هم رسیده اند که ناصری احتمال می دهد یک گور خانوادگی باشد. اشیا داخل گورها حرف های زیادی برای هیات باستان شناسی دارد. این کاوش تا به امروز به کشف بیش از 300 شی ء شاخص منجر شده که می تواند چند موزه را مقصد و راستا گردشگران فرهنگی کند.

به گفته ناصری در میان اشیا کشف شده، اشیای مفرغی از دوره عیلام قدیم تا آستانه شروع سلسله هخامنشی وجود دارد. اشیا کشف شده گویای رسمی است که ایرانیان باستان در تدفین متوفی داشتند و اشیا متعلق به فرد درگذشته را با او به خاک می سپردند. اشیای مفرغی تنها دستاورد این کاوش نیست. باستان شناسان به اشیای سفالی نیز دست یافته اند. در دوره تاریخی که باستان شناسان در سادات محمودی می کاوند خط اختراع شده است اما کاوشگران در این گورستان هنوز به کتیبه ای نرسیده اند.

ناصری می گوید: البته در کاوش ها، مهر استوانه ای بدون خط از دوره عیلامی پیدا کردیم. او وجود مهرهای استوانه ای را دلیلی بر وجود حکومت های محلی در آن دوره می داند. ظروف، دستبد، سرگرز، تبرزین، شمشیر، خنجر، سر پیکان مفرغی از دیگر اشیای کشف شده در این گورستان پررمز و راز است. این اشیای مفرغی از ارتباط مردم آن دوران با لرستان که مهد تمدن مفرغ است، خبر می دهد.

ناصری می گوید: در این کاوش ها به سنگ های نیمه قیمتی عقیق و لاجورد، ظروف مرمرین و همچنین لیوان کوچک مفرغی با نقش گاوهای کوهاندار شاخص منطقه جنوب شرق ایران و نیز سینی مفرغی با نقش برجسته شیر رسیده اند.

این اشیا دلالت بر ارتباط مردم سادات محمودی با شهر 5 هزار ساله شهرسوخته در سیستان و بلوچستان و حوزه تمدنی هلیل رود در کرمان دارد. ناصری می گوید: این اشیا و نقوش آنها نشان از ارتباطات فرهنگی-تجاری و تشابهات سبک شناختی در هنر این محوطه با محوطه های جنوب شرق ایران طی هزاره سوم پ.م و بویژه محوطه شهداد کرمان دارد. محوطه شهداد، یکی از مراکز عظیم شهری عصر مفرغ جنوب شرق ایران است.

شهرسوخته نیز شهری 5 هزارساله در جنوب شرق ایران یعنی سیستان و بلوچستان است که از پیشرفته ترین شهرهای باستانی دنیا به شمار می رود. تمدن هلیل رود یکی از مهم ترین تمدن های جنوب شرق ایران است. کاوش های هلیل رود(جیرفت) به کشف خطی منجر شد که استاین کلر زبانشناس امریکایی از آن به خط شرقی یاد می نماید.

ناصری درباره چگونگی ارتباط کوچ نشینان زاگرس جنوبی با تمدن های شرق و جنوب شرق ایران می گوید: احتمالا وجود جاده ای ارتباطی و تجاری که از منتهی الیه شرق ایران شروع شده و پس از عبور از شهداد کرمان و به وسیله فارس به شوش و بین النهرین متصل می شده، موجبات تماس مداوم مردمان این گورستان باستانی با بازرگانان شرقی و زمینه آشنایی آنها با هنر جنوب شرق ایران را فراهم ساخته است. سفال های ساده و منقوش از دیگر یافته های کاوش نجات بخشی سد خرسان سه است.

باستان شناسان براساس اشیا کشف شده ارتباط بین زاگرس جنوبی با شمال شرق ایران را از جمله تپه حصار هم ترسیم می نمایند. تپه هفت هزارساله حصار در سمنان هم یکی از مهم ترین تپه های باستانی کشور است.

سیامک سرلک، معاون پژوهشکده باستان شناسی ایران می گوید: برای کاوش تاریخ خفته در گورستانی 4500 ساله در سادات محمودی احتیاج به 50 فصل کاوش است. پس کوچ روهای زاگرس جنوبی حرف های بیشتری از آنچه امروز پیش چشم باستان شناسان گذاشته اند دارند. هرچند در همین صفحات نخست هم باستان شناسان را به شگفتی واداشته اند.

گله دارانی که هم با هلیل رود و جیرفت در ارتباط بوده اند هم با شهرسوخته داد وستد داشته اند. هم تاریخ شان به تپه حصار سمنان می رسد. در نهایت نیز راه ارتباطی تاریخ 5 هزار ساله جنوب شرق ایران به بین النهرین می شوند.

رضا ناصری، سرپرست کاوش ها هم درباره لزوم حفظ گورستان کشف شده پشت سد در حال احداث خرسان سه می گوید: حفظ و اعتلا فرهنگ ایران زمین وظیفه هر فرد ایرانی و فرهنگ دوستی است.

چه آن هایی که در زمینه طرح های کلان مالی و ملی فعالیت می نمایند و چه آن هایی که در ثبت و ضبط میراث فرهنگی و تاریخی کوشش دارند؛ آحاد مردم و مسئولان باید دست به دست هم داده و کوشش نمایند این میراث باارزش به دنیایان معرفی شده و برگ نویی از میراث فرهنگی ایران با کمک و همکمک یکدیگر ورق بخورد.

صبح زاگرس نوشت، به اعتقاد ناصری، ادامه کاوش ها در منطقه سادات محمودی کهگیلویه و بویراحمد می تواند منطقه را تبدیل به قطب گردشگری نمونه در استان تبدیل کند و نشان دهد که نه تنها استان کهگیلویه و بویراحمد پایتخت طبیعت ایران است بلکه گذرگاه تاریخ و پل ارتباطی شرق باستان است.